Lublin jest największym miastem na wschód od Wisły, choć sam położony nad rzeką Bystrzycą. Z pięknie odnowioną Starówką, obecnie wyłączoną z ruchu samochodowego, przyciąga turystów, choć ciągle jeszcze wydaje się być trochę zapomniany. Kryje w sobie liczne niespodzianki, w tym akcenty żydowskie, takie jak kirkuty, synagogi czy mykwy. Miejsca, które również warto odwiedzić będąc w Lublinie to Plac Zamkowy i Błonia pod Zamkiem.
Lubelski Plac Zamkowy i jego historia
Plac Zamkowy rozciąga się w Lublinie u podnóża wzgórza zamkowego. Od zachodu obrzeżony budynkami osiedla mieszkaniowego „Podzamcze”, powstał w trakcie robót porządkowych wykonanych w 1954 roku na X-lecie PRL. Miał pełnić funkcje reprezentacyjne jako Plac Zebrań Ludowych, toteż jego kształt nawiązuje do eliptycznych założeń barokowych. Kompozycja tego placu – zwana otwartą – w części uformowana jest zielenią skarpy wzgórza zamkowego.
Historia tego miejsca jest interesująca, a jednocześnie dramatyczn, mieściła się tutaj bowiem dawniej dzielnica żydowska, zwana Podzamczem. Była to najbliżej położona wzgórza zamkowego część dawnego przedmieścia Czwartek, mieszcząca się w dolinie Cechówki. Teraz obejmowałaby teren między ulicami:
- Lubartowską,
- Kowalską,
- Ruską,
- Podzamcze
- Aleją Tysiąclecia wraz ze skarpą wzgórza Czwartek.
Warto pamiętać, że przed II wojną światową Podzamcze mieściło się także na obszarach położonych wokół wzgórza zamkowego na tak zwanym zapleczu obecnego Placu Zamkowego. Na całym tym obszarze rozwijało się systematycznie życie żydowskiej, licznej wtedy, społeczności.
Społeczność żydowska w Lublinie
Pierwsze wzmianki na temat lubelskich żydów odnaleźć można już w zapiskach z XV wieku. Sama dzielnica wyodrębniła się na początku wieku XVI na mocy przywileju wydanego przez Zygmunta Starego. Żydowskie miasto, jak zaczęto je wtedy nazywać, koncentrowało się wokół Podzamcza.
U wlotu ulicy Kowalskiej w obecny Plac Zamkowy rozpoczynała się ulica zwana Szeroką wytyczoną najprawdopodobniej na przełomie XVI i XVII wieku. Do 1942 roku była ona główną drogą żydowskiej części miasta, a do początków XIX wieku naturalnym przedłużeniem handlowego szlaku, który prowadził przez Lublin na Ruś i Litwę.
Dzień 21 marca 1940 roku to dzień, w którym Niemcy utworzyli getto, zamykając żydowską dzielnicę i izolując ją od reszty miasta. Po jego likwidacji, która miała miejsce w roku 1942 zaczęto wyburzać podzamcze, a dokładniej mówiąc rozkazano zrobić to żydowskim więźniom z getta na Majdanie Tatarskim i z obozu koncentracyjnego na Majdanku. Po prawej stronie schodów wiodących na wzgórze zamkowe znajduje się obecnie pamiątkowa tablica pokazująca układ ulic nieistniejącego już miasta.
Poprzednia nazwa Placu Zamkowego w Lublinie
Obecny Plac Zamkowy, czyli poprzedni Plac Zebrań Ludowych, utworzono właśnie na ruinach domów z dzielnicy żydowskiej. Projekt zrealizowano w 1954 roku dla uczczenia dziesięciolecia PRL, co miało nawiązywać do, opracowanej w ostatniej ćwierci XVIII wieku dla moskiewskiego Kremla przez Wasyla Bażanowa, koncepcji Placu Festynów Ludowych. Wokół placu wybudowano budynki mieszkalne należące do Zjednoczenia Osiedli Robotniczych „Podzamcze”.
Na placu, oprócz ustawionych w łuk kamienic, pojawiły się ławki i latarnie, swoim wyglądem nawiązujące do stylu, w jakim zbudowano Starówkę. Ponieważ kamienice nie były wyposażone w centralne ogrzewanie zaczęło się ich masowe opuszczanie. Mieszkańcy wybierali inne, wygodniejsze osiedla.
Elementem charakterystycznym dla Placu Zebrań Ludowych była ceramiczna czerwona dachówka, niebieskie, zielone, żółte lub różowe fasady kamienic oraz gipsowi rycerze zdobiący cokoły balustrad.
W 1995 roku na sztucznym wzniesieniu górującym nad placem postawiono rzeźbę lwa, która miała symbolizować czyn obrońców Lwowa z 1918 roku. Podczas ostatniego remontu wymieniono nawierzchnię na kostkę brukową i postawiono nowe latarnie. pomnik żołnierzy majora Hieronima Dekutowskiego pseudonim „Zapora”, pojawił się w ścianie wzgórza zamkowego w roku 2003. Dziś Plac Zamkowy służy mieszkańcom Lublina jako parking i miejsce plenerowych imprez.
Lubelskie Błonia pod Zamkiem
Błonia pod Zamkiem to integralna część Lublina, na którą dawniej składał się Wielki Staw, zasilające go rzeki i otaczające łąki, tworząc dobrą konfigurację obronną i naturalne zaplecze do rozwoju oraz codziennego funkcjonowania mieszkańców, dostarczając im wody i paszy dla bydła, ryb. Podstawy do rozwoju przemysłu i rzemiosła funkcjonowały zatem już od początku istnienia miasta, niemal do czasów współczesnych (młyn Krauzego, słodownia browaru Vetterów, Browar Jenszów itp).
Z drugiej strony, niełatwe warunki gruntowe sprawiły, że niemożliwa była dalsza ekspansja budowlana w odniesieniu do wyżej położonych terenów, co sprawiło, iż unikalny krajobraz łąkowy, będący pozostałością po osuszonych mokradłach i stawie, praktycznie nie zmienił się aż do dzisiaj.
Obecnie jest to obszar o powierzchni ponad 36 hektarów, rozciągający się od skrzyżowania al. Tysiąclecia i Unii Lubelskiej przez zielone tereny przy Zamku i targ aż po most na Bystrzycy do przedłużenia ul. Zamojskiej. Niestety, teren ten nie jest szczególnie zadbany i pełni raczej funkcję komunikacyjną i handlową. Dla wielu mieszkańców jest to po prostu droga na skróty, dla innych miejsce gdzie można coś kupić lub sprzedać na tamtejszym targu. Od czasu do czasu odbywają się tu imprezy plenerowe, na przykład koncerty.
Plany zmodernizowania Błoni w Lublinie
Istnieją jednak plany zmodernizowania Błoni pod Zamkiem, choć wciąż jeszcze nie wiadomo na czym konkretnie miałyby one polegać i kiedy zostaną realnie wprowadzone. Władze miasta chciałyby, żeby teren ten został wykorzystany głównie do stworzenia miejsca wypoczynku rodzinnego i rekreacji dla mieszkańców Lublina.
Proponowane projekty muszą być zgodne z zasadami zachowania zabytkowej przestrzeni ze Wzgórzem Staromiejskim i Zamkiem Lubelskim. Miastu bardzo zależy na tym, by zagospodarować przynajmniej część Błoni przed jubileuszem 700-lecia Lublina, który będzie obchodzony już w 2017 roku.
